Bloq
Daxili kredit: mənzil - indi, pul - sonra
Mənzillərin bahalı olması hamıya məlumdur. Mənzil almaq üçün insanlar illərlə, hətta onilliklərlə pul yığmalı olurlar. Bəs tezliklə mənzil almaq istəsəz, ancaq tam məbləği tam ödəyə bilmirsizsə, nə etmək olar? Bu halda köməyə ev alışını daha əlverişli edən 2 alət gəlir: ipoteka və daxili kredit.
Qlobal olaraq bütün müştəriləri üç qrupa bölmək olar:
- Mənzilin tam dəyərini dərhal ödəməyə hazır olanlar. Bu qrup adətən satıcıdan əlavə imtiyazlar əldə etmək istəyirlər. Məsələn, qiymətin daha ucuz olması və ya parkinq yeri kimi bonuslar.
- Uzun müddət kiçik məbləğ ödəməklə ipotekadan istifadə edənlər.
- Daxili kreditlə alanlar.
İpoteka, adətən seqmentdən asılı olaraq 30-50% arasında yer tutur. Bu alət barədə “İpoteka nədir?” adlı məqalədə daha ətraflı və geniş məlumat tapa bilərsiz.
Bəs daxili kreditlə alanların payı nə qədərdir? Yaşayış komplekslərinin satış şöbələrindən alınan məlumatlara əsasən, daxili kredit əsasən inşası davam edən ekonom və komfort sinif binalarda mənzil alanlar arasında populyardır. Biznes sinfində belə ödəmə sxeminin payı təxminən 10%-ə bərabərdir.
Digər ölkələrdə də daxili kreditdən istifadə olunur. Məsələn, Bolqarıstanda bu ödəniş üsulu xarici alıcılara yönəlmiş kurort əmlak bazarında son dərəcə populyardır. Böhran dövründə alqı-satqıların ən azı 20%-i daxili kreditlə həyata keçirilib. Hazırda belə şərtlərlə satılan layihələrin payı bir qədər azalıb və 5%-dən çox deyil. Eyni zamanda, ikinci əl mənzillər təcrübədə heç vaxt daxili kreditlə təklif edilmir.
Daxili kreditdən kimlər faydalana bilər?
İpotekadan istifadə etmək niyyətində olmayan hər bir mənzil alıcısı bu xidmətin potensial istifadəçisi ola bilər. Bu sırada, aylıq ödənişləri rahat şəkildə ödəmək imkanına malik olan yüksək gəlirli şəxsləri, digər əmlakını satışa çıxarıb alış müddətini təxirə salmaq istəməyənləri, biznesindən pul çıxarmaqdansa belə üsulu daha üstün hesab edən sahibkarları göstərmək olar.
Adətən, daxili kreditlə mənzilləri inşaatın ilkin mərhələlərində almaq daha çox sərf edir. Məlumdur ki, bina istismara verildikdən sonra qiymət bir kvadrat metrə görə 30%-dək arta bilər. Həm də mərtəbələr yüksəldikcə yaxşı mənzil assortimenti də azalır.
Daxili kreditin şərtləri: faizli və faizsiz
Əslində, hazırda tikintisi davam edən binalarda mənzillərin faizsiz kreditlə təklif edilməsi ilə bərabər, mərhələlər üzrə bir kvm-ə görə qiymətlərin artması şirkətlərin müvafiq faizləri kompensasiya etdiyini göstərir. Yəni, formal olaraq adı faizsiz daxili kredit olsa da, əksər hallarda faizlər qiymətlərdə nəzərə alınır. Əsl faizsiz olanlar isə artıq hazır binalarda 3 və ya 6 ay müddətinə verilən daxili kreditlərdir.
Bu onu göstərir ki, daxili kreditlə mənzil almaq üçün ən yaxşı vaxt - bünövrənin tökülməsi dövrü, yəni ən ilkin mərhələdir. Bu şirkətlərin ən çox pul xərclədiyi, lazımlı satış tempini təmin etməli və layihəyə rəqabət üstünlüyü qazandırmalı olduqları zaman kəsiyidir.
Daxili kreditdən faydalanmaq üçün mənzilin dəyərinin bir hissəsi, əksər hallarda 30-50%-i ödənilməlidir. Ödəniş müddəti fərqlidir: aylıq da ola bilər və ya bina tamamlanana qədər də verilə bilər. Ödənişlər aylıq bərabər hissələrlə və ya müəyyən olunmuş qrafikə uyğun olaraq edilir.
Avropada daxili kreditin ödənilmə müddəti orta hesabla 2-3 il təşkil edir. Eyni zamanda, müddətlər ölkədən və şərtlərdən asılı olaraq altı aydan on ilədək dəyişə bilər. İlkin ödəniş 40% civarında dəyişir. Hazırda daxili kredit şərtləri sərtləşdirilib ki, bu da həm alıcıların, həm də inşaat şirkətlərinin maddi vəziyyətinin yaxşılaşdığını göstərir. Adətən, inşaatçılar özlərini tamamilə etibarlı hiss etmirlərsə, ödəniş şərtləri alıcılar üçün daha cəlbedici olur. Məsələn, Bolqarıstanda böhranın ən yüksək nöqtəsində daxili kreditlər on il müddətinə verilirdi.
Ödəniş qrafiki pozularsa
Daxili kreditlə mənzil alışı zamanı, alıcı və şirkət arasında alqı-satqı müqaviləsi bağlanır və ödəmə müddətləri müəyyən edilir. Bu, bir sıra hallarda müqavilənin özündə göstərilir, bəzən isə ödəniş qrafiki tərtib olunur. Qeyd edilməlidir ki, əksər xarici ölkələrdə müqavilə bağlanarkən ayrıca ödəniş qrafiki tərtib olunur.
Alıcı aylıq ödənişləri etdikcə ona çek verilir, ödəniş tamamilə yekunlaşdıqdan sonra ona evin dəyərini tam ödəməsi barədə maliyyə arayışı təqdim olunur.
Ödənişlərin gecikməsi ilə bağlı hər-hansı məhdudiyyətlərin tətbiqi və ya cərimələr şirkətlərdən asılı olaraq dəyişir. Bəzən bu təmirə icazə verilməməsi, bəzən isə pul cərimələri ola bilər.
Ödəniş qabiliyyəti tamamilə itirildikdə isə, əksər hallarda alıcıya pul cərimə tutulmaqla qaytarılır və mənzil yeni müştəriyə satılır. Əlbəttə ki, alıcının özü də müştəri taparaq mənzil üzrə hüquq və öhdəliklərini (yəni borcunu) sata bilər.
